HAYDEN Henryk - Wazon z kwiatami

olej, płótno, 38,5 x 46 cm, sygn. p. d: "Hayden"

Cena: 18 500 PLN

Henryk Hayden, Henri Hayden (ur. 1883 w Warszawie, zm. 1970 w Paryżu) – polski malarz żydowskiego pochodzenia z kręgu Szkoły Paryskiej (Ecole de Paris) reprezentujący początkowo nurt kubistycznej awangardy, później stylizatorskiego realizmu.

Urodził się w Warszawie jako Henryk Hayden-Wurcel. W 1902 r. pod presją rodziców zapisał się jako inżynier na Politechnikę Warszawska, jednocześnie dostał się także na Akademię Sztuk Pięknych w Warszawie, gdzie kształcił się pod kierunkiem Konrada Krzyżanowskiego. Z pomocą finansową ojca spędził rok w Paryżu by od 1908 roku kontynuować edukację w Académie "La Palette" pod kierunkiem Charlesa Guérina i Georgesa Desvalliéres'a. 

Początkowo znajdował się pod wpływem Gauguina, którego odkrył za pośrednictwem Władysława Ślewińskiego podczas jednego z częstych pobytów w Bretanii. Był blisko związany z krytykami A. Baslerem i A. Salmonem, którzy promowali jego malarstwo. Regularnie uczestniczył w paryskich Salonach. W 1912 znalazł wsparcie w solidnej i wyważonej twórczości Cézanne'a, który wpłynął na jego ewolucję na drodze do kubizmu. W 1914 podpisał kontrakt z marszandem Léonce Rosenbergiem, a później z Charlesem Malpelem. 

Po wprowadzeniu się w 1915 do pracowni na Montparnassie nawiązał bliskie kontakty z kręgiem paryskiej awangardy, Lipchitzem, Picassem, Jacobem, Matissem, Grisem, Severinim i Metzingerem. Często wyjeżdżał w południowe rejony Francji, m.in. do Sanary-sur-Mer i Cassis; nadal odwiedzał też Bretanię poszukując malarskich motywów w Douarnenez i Perros-Guirec. W 1920 przyjechał na krótko do Polski. Rok 1923 rozpoczął regularną współpracę ze znakomitym marszandem Leopoldem Zborowskim. W 1924 Hayden wziął udział w ekspozycji polskich twórców czynnych w Paryżu zorganizowanej w krakowskim Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych.

W czasie wojny schronił się w Mougins koło Cannes, gdzie poznał Roberta i Sonię Delaunay, a później ukrywając się w Roussillon-d'Apt zaprzyjaźnił się z Samuelem Beckettem. Wrócił do Paryża w 1944 roku. 

Na wczesną twórczość Haydena oddziałał syntetyzm szkoły Pont-Aven i malarstwo Ślewińskiego. Płynny kontur określał w obrazach artysty stopniowo cofające się w głąb plany bretońskich pejzaży. Miękki dukt pędzla oddawał subtelne modulacje zieleni, brązów i żółcieni w partii plaż i wybrzeży odcinających się od błękitów i fioletów morskiej tafli. Nasycona gama barw o kontrastowych zestrojach potęgowała siłę wyrazu utwalonych na płótnach Haydena epizodów życia codziennego i rozrywek mieszkańców Le Pouldu.

Geometryzacja form i kompozycyjna dyscyplina w obrazach powstałych w latach 1912-1914 ujawniły inspiracje sztuką Cézanne'a i estetyką wczesnego kubizmu. Echa lekcji Cézanne'a brzmią w pejzażach przedstawiających skupiska rozłożystych drzew i ukryte w ich cieniu zabudowania; stąd charakterystyczna synteza kształtów i analiza rozmaitych niuansów zieleni i brązów. Poszukiwanie nowej przestrzeni obrazowej znamienne dla sztuki Grisa, Severiniego i Picassa, Hayden zasymilował tworząc martwe natury i portrety śmiało upraszczające formy i arbitralnie określające ich przestrzenne relacje.

W okresie 1915-1921 obok motywów pejzażowych i martwych natur pojawiły się w twórczości Haydena typowe dla kubistycznej ikonografii kompozycje z postaciami muzykantów i aktorów; nowa tematyka odzwierciedlała kontakty, jakie artysta nawiązał z awangardową grupą muzyczną "Les Six" i kompozytorem Erikiem Satie (Hayden zilustrował program na premierę Morceaux en forme de poire Sati'ego). Kompozycja Haydena z 1919, Trzej muzykanci (obecnie w muzeum w Lyonie), stała się źródłem inspiracji dla późniejszego o kilka lat obrazu Picassa o identycznym tytule. Prace artysty z tego okresu, wyróżniające się bogatą, zróżnicowaną fakturą o kontrastowo zestawionych płaszczyznach, bliskie były poetyce kubizmu syntetycznego. 

W latach 1922-1953 twórca porzucił intelektualne rygory kubizmu dając wyraz swej kolorystycznej wrażliwości i przywiązaniu do obserwacji natury; malował ujęte w realistycznej konwencji pejzaże i portrety pokrewne stylistyce Mojżesza Kislinga, nie pozbawione reminiscencji i odniesień do sztuki dawnych mistrzów. Do tego nurtu należą przedstawienia aktów, w których czytelne są wpływy neo-klasycystycznych tendencji rozpowszechniających się w sztuce europejskiej w latach 1920-ych, a także inspiracje czerpane z późnej twórczości Renoira. W martwych naturach sumarycznie traktowane formy oddaje swobodny, miękki dukt pędzla, tony barwne zyskują świetlistość i nabierają dźwięczności.

W końcowej fazie twórczości (po 1955) Hayden tworzył dekoracyjne kompozycje o mocno podkreślonych walorach linii i plamy barwnej zdradzające analogie do późnej twórczości Matisse'a, sytuujące się niekiedy na pograniczu sztuki abstrakcyjnej. Post-kubistyczny sposób syntetyzowania form przejawił się przede wszystkim w martwych naturach, oszczędnych w środkach wyrazu, operujących płaską, jednorodną plamą koloru i wątłym konturem schematycznie opisującym kształty przedmiotów. Dekoracyjną płaskość kompozycji o wertykalnie spiętrzonym układzie planów intensyfikował często dwutakt czerni i czerwieni dopełniony akcentami szarości. Zakres środków ekspresji poszerzył artysta o litografię barwną. Posługując się tą techniką tworzył kompozycje o uproszczonych, zrytmizowanych formach; kontrastowe zestroje barw zamkniętych w wąskim rejestrze zwierał czarnym konturem.

Indywidualnie wystawy Haydena prezntowały parsykie galerie: Druet (1911), Rosenberg (1919), de l'Effort Moderne (1919), Zborowski (1923), Bernheim (1928), Zak (1928, 1933), Drouant (1933), Pétrides (1939) i Suillerot (1953, 1957, 1965).  Swą twórczość prezenował także w Londynie w Waddington Gallery (1959, 1961, 1964, 1967).

Retrospektywne pokazy malarstwa artysty miały miejsce m.in. w Musée National d'Art Moderne w Paryżu (1968), Musée des Beaux-Arts w Rennes (1979) oraz Musée d'Art Moderne w Troyes i Hugh Lane Municipal Gallery w Dublinie (1994-1995).